Cỏ the, Cóc mẩn, Cóc ngồi, Cây thuốc mộng - Centipeda minima (L.) A. Br. et Aschers

Cỏ the hay còn gọi là cóc mẩn, cóc ngồi, cây thuốc. Là cây thảo, cao 5 - 20cm, ngọn có lông màu trắng nhạt. Lá nhỏ, mọc so le, khía 1 - 2 răng ở mỗi bên mép. Cành hoa sát mặt đất, hoa hình đầu màu vàng nhạt, mọc ở ngọn hay ở bên, đối diện với một lá rất bé.

Cỏ the, Cóc mẩn, Cóc ngồi, Cây thuốc mộng - Centipeda minima (L.) A. Br. et Aschers., thuộc họ Cúc - Asteraceae.

Mô tả: Cây thảo chỉ mọc hằng năm, cao 5-20cm; cành hoa sát mặt đất. Ngọn có lông màu trắng nhạt. Lá nhỏ, mọc so le, khía 1-2 răng ở mỗi bên mép. Hoa hình đầu màu vàng nhạt, mọc ở ngọn hay ở bên, đối diện với một lá rất bé. Trong đó có 5 dãy hoa cái ở phía ngoài, ở giữa là hoa lưỡng tính hình ống. Quả bế, các quả phía ngoài hình 4 cạnh, và quả phía trên dẹp, tất cả đều có lông. Cây ra hoa từ cuối mùa xuân đến mùa hạ.  

Bộ phận dùng: Toàn cây - Herba Centipedae Minimae.

Nơi sống và thu hái: Cây của vùng Ðông Dương, thường mọc hoang ở ruộng ẩm hay khô, phổ biến sau vụ gặt, ưu thế vào tháng giêng. Thu hái toàn cây vào mùa khô, rửa sạch, dùng tươi hay phơi khô hoặc sấy khô.

Thành phần hoá học: Thân lá bóp ra có mùi hôi do cây có tinh dầu và một chất màu nâu nhạt hay vàng nhạt có vị đắng, ít tan trong nước lã, tan nhiều trong nước nóng, rất tan trong cồn. Người ta đã xác định được trong cây có tarasterol, taraxasteryl acetat và arnidiol.

Tính vị, tác dụng: Cỏ the có vị cay, mùi hắc, tính ấm; có tác dụng thông khiếu, tán thấp, khu phong, tiêu thũng, tiêu viêm, tiêu sưng.

Công dụng, chỉ định và phối hợp: Thường được chỉ định dùng chữa: 1. viêm họng cấp và mạn, viêm mũi dị ứng; 2. viêm phế quản mạn tính, ho gà; 3. Bệnh giun đũa, bệnh lỵ amíp, bệnh sốt rét; 4. Chấn thương, tạng khớp; 5. Ðau mắt đỏ sưng, đau màng mộng mắt, viêm mắt có mủ; 6. Ðau dạ dày, ỉa chảy, nôn mửa. Dùng ngoài trị rắn cắn, viêm mủ da, viêm da thần kinh, chai chân và đắp bó gãy xương. Liều dùng 3-9g, dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kể liều lượng, giã cây tươi đắp ngoài.

Ðơn thuốc:

1. viêm mũi, nghẹt mũi; dùng Cỏ the, hoa Mộc lan (chồi hoa) mỗi vị 6g. Ké đầu ngựa (quả) 10g, sắc nước uống. Dùng ngoài, nghiền riêng Cỏ the hoặc lẫn với Tế tân và Bạch chỉ và đặt mỗi lần một ít vào trong mũi.

2. Mẩn ngứa eczema dùng Cỏ the (2 phần), Ðậu xanh (1 phần) muối (vài hạt); cả ba thứ giã nhỏ đắp lên chỗ mẩn ngứa đã rửa sạch.

Quả bế, các quả phía ngoài hình 4 cạnh, và quả phía trên dẹp, tất cả đều có lông. Cây ra hoa từ 2 - 5 ra quả vào tháng 4 - 7. Cỏ the thường mọc hoang ở ruộng ẩm hay khô, phổ biến sau vụ gặt. Bộ phận dùng làm thuốc là toàn cây cả rễ, thu hái vào mùa khô là tốt nhất, rửa sạch, dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô.

Cỏ the có vị cay, mùi hắc, tính ấm; có tác dụng thông khiếu, tán thấp, khu phong, tiêu thũng, tiêu viêm, tiêu sưng. Chữa các bệnh viêm họng, cảm mạo, hen suyễn, lở loét ngoài da…

Một số cách sử dụng để chữa bệnh

-Chữa ho do cảm lạnh: Cỏ the khô 15g (30g tươi). Rửa sạch đổ nước 500ml, sắc còn 100ml; chia 3 lần uống trong ngày. Uống liền 5 ngày.

- Hỗ trợ chữa viêm amiđan: Cỏ the 30g, gạo nếp 30g. Cỏ the rửa sạch cắt khúc cho vào xay hoặc giã nát chắt lấy nước cốt. Gạo nếp vo sạch, lấy nước cỏ the để ngâm gạo nếp, sau đó nghiền gạo nếp thành bột nước, ngậm và nuốt từ từ từng ít một. Dùng từ 3 - 5 ngày.

- Hỗ trợ chữa ho gà: Dùng cỏ the 15g, cát cánh, cam thảo, bách bộ mỗi thứ 6g. Đổ 600ml nước, sắc lấy 150ml nước, thêm chút đường, chia thành 3 lần uống trong ngày. Dùng 10 ngày một liệu trình.

- Chữa mụn nhọt (chưa vỡ mủ): Dùng cỏ the khoảng 15 - 20g, xuyên sơn giáp 2g (đốt tồn tính), đương quy vĩ 9g; thêm 1 bát rượu, giã vắt lấy nước uống, bã đắp lên nhọt, 3 giờ thay băng một lần.

- Hỗ trợ điều trị mẩn ngứa (eczema): Cỏ the khoảng 15g, thêm một ít đậu xanh, muối vài hạt; cả 3 thứ giã nhỏ đắp lên nơi tổn thương đã rửa sạch trong 3 giờ. Mỗi liệu trình 5 ngày.